Voor mijn nascholing maak ik vaak gebruik van kleuren, om iets te highlighten, te mindmappen of om gekke associaties te tekenen om zodoende de stof beter tot mij te nemen. Tijdens het studeren merkte ik op een gegeven moment dat er 1 kleur miste uit mijn doos met stiften, ik kon er maar niet op komen welke kleur dat was. Dat er een kleur miste kon ik nog mee leven, maar dat mijn brein er niet op kon komen welke kleur er miste, vrat mij op. Zie de onderstaande foto, welke kleur mist er?

Helaas voor ons is het brein niet zo heel goed in het opmerken van informatie die mist. Zo zal je eerder opmerken dat iemand een nieuwe mooie bloemenvaas op je bureau heeft gezet in plaats van dat je merkt dat een oude bloemenvaas is weggehaald. Dit bracht mij aan het denken: Hoe kom je nu te weten welke informatie mist in een bepaalde situatie? En als je al weet dat je informatie mist, hoe weet je dan welke informatie je mist?

Voor mij was het heel duidelijk dat ik informatie miste (er was een lege plek in het doosje), maar niet welke informatie er miste. Nu was dit op zich geen probleem voor mijn situatie, ik kon gewoon andere kleuren gebruiken. Maar wat nu als ik wel dat benodigde stukje informatie nodig had gehad in een situatie?

Stel nu dat mijn doos met stiften een navigatiesysteem was geweest. Bijvoorbeeld in de situatie van de buschauffeur die in 2013 met een bus met passagiers op een viaduct botste. De bus bleek simpelweg te hoog voor het viaduct te zijn (of het viaduct te laag voor de bus, zo u wilt). De buschauffeur liet zich navigeren door zijn navigatiesystemen. Maar deze navigatiesystemen van TomTom en Garmin miste een stukje – essentiële – informatie; namelijk de hoogte van het viaduct. Hoe kon de buschauffeur nu weten dat dit stukje informatie niet aanwezig was in zijn navigatie, het apparaat waar hij altijd op vertrouwde? En ook al had hij deze informatie wel, dan nog had iets of iemand deze informatie moeten koppelen aan de situatie van de buschauffeur: de hoogte van de bus.

De buschauffeur had wellicht ook op een andere manier het missende stuk informatie tot zich kunnen nemen. Misschien had er wel een bord langs de kant van de weg gestaan met informatie of had hij zelf de situatie beter kunnen inschatten. Dit heeft echter weer als nadeel dat er nu ten minste 2 soorten informatiebronnen nodig zijn om een zogeheten situationeel bewustzijn te creëren, iets waar ons brein zo mogelijk nog slechter in is. Als u links kijkt, ziet u rechts immers niets, om maar met de beroemde woorden van Herman Finkers te spreken.

Onterecht eigenschappen toedichten aan apparatuur en apps omdat we dit verwachten, of omdat de context dit insinueert kan dus levensgevaarlijk zijn. Als alle flitsers in de navigatie staan, alle p+r locaties en alle file-informatie, waarom zou je dan aannemen dat de hoogte van een brug er niet in staat? Als je daar überhaupt al aan denkt natuurlijk. Je weet immers niet wat je niet weet.

Slachtoffers van het ongeluk dagen nu zowel TomTom als Garmin voor de rechter voor een bedrag van 15 miljoen dollar.

Het bovenstaande voorbeeld van TomTom en Garmin geeft aan wat voor ongewenste effecten een nieuwe applicatie of apparatuur kan hebben op de dagelijkse besluitvorming van mensen. Daarnaast geeft het aan hoe complex, indirect en onzichtbaar deze gevolgen soms kunnen zijn. Een onterecht en overmoedig vertrouwen in nieuwe technologische ontwikkelen brengt dus risico’s met zich mee. Hier kunnen organisaties op anticiperen door goed in kaart te brengen welke nieuwe risico’s kunnen ontstaan op het gebied van nieuwe vormen van mens-machine-interactie (MMI). Dit kan men doen middels een prospectieve risico analyse. Op deze manier kunnen producenten en afnemers maatregelen nemen om ongewenste gebeurtenissen te voorkomen of om de consequenties daarvan te beheersen.

Heeft u ook te maken met nieuwe vormen van MMI? Neem dan contact met mij op om te spreken over de bijbehorende risico’s voor uw organisatie, klanten en personeel.

De kleur paars ontbrak in het doosje.

7 mei 2015 – door Gert-Jan Kamps MSc