Met ingang van 1 januari 2016 is het bij het rij-examen voor de auto toegestaan om diverse hulpsystemen in de auto geactiveerd te hebben. Tot dusver was dat niet toegestaan¹

Ik rijd zelf in een wat oudere auto, die nog niet de modernste hulpsystemen heeft. Maar de eerste ervaring met bijvoorbeeld een cruise control, toch al weer ongeveer 15 jaar geleden, kan ik me nog goed herinneren. Je moet vertrouwen op het systeem, je moet je min of meer overgeven aan de techniek. Maar het allerbelangrijkste, je moet leren inschatten wanneer je een dergelijk systeem wel of niet kunt inschakelen. In het leren was de afweging tussen comfort en veiligheid een belangrijk punt. Maar heb je als beginnend automobilist daar al gevoel bij? Het is aangetoond dat jonge automobilisten de grootste kans op een ongeval hebben of het meest onveilig rijgedrag vertonen². Kan een beginnend jonge automobilist dus de goede afweging maken? Of ga je blind vertrouwen op de technische systemen en ben je je niet meer bewust van mogelijke nadelen van dat vertrouwen?

Door voortschrijdende techniek is het nu mogelijk om die afweging tussen comfort en veiligheid ook bij de techniek neer te leggen. Familie van me heeft een auto met automatische cruise control: ook dat is wennen, omdat het systeem sneller kan reageren dan je zelf kunt. Daardoor zorgt het systeem ervoor dat je dichter op een voorganger rijdt dan je zelf zou doen zonder automatische cruise control. En dat voelt raar, dit is een andere risico-afweging en je moet zeker niet denken dat je net zo snel kunt zijn als de techniek. En wat nu als het systeem het om een of andere reden niet doet? En wat als je tiener wel geleerd hebt auto te rijden met dergelijke moderne systemen, maar zelf nog niet de financiële middelen hebt een auto aan te schaffen die systemen aan boord heeft? Heb je dan wel het goede veilige rijgedrag aangeleerd?

Het doet me denken aan de klassieke paradox over automatisering, mooi verwoord in een beroemd geworden wetenschappelijk artikel van Lisanne Bainbridge³. Het artikel is meer dan 30 jaar geleden verschenen, maar nog steeds actueel⁴. Automatisering kan prettig zijn, zeker bij  stabiele en zich herhalende situaties. En automatisering is zeker zinvol als de mens niet nauwkeurig of betrouwbaar genoeg kan zijn in kritische processen. Maar je moet altijd rekening houden met gebruiksomstandigheden waarin je als mens wel zelfstandig moet kunnen handelen, met minder of geen ondersteuning van automatisering. Wat betekent dat voor de automatisering, hoe zorg je dat de mens in control is en kan blijven? Binnen het vakgebied human factors noemen we dat het opstellen van een operationeel gebruiksconcept. En dat is in alle situaties waar automatisering een rol speelt van belang, in de industrie, in de gezondheidszorg, maar dus ook bij auto rijden. Wat doet u als u nadenkt over nieuwe automatisering? Vertrouwt u blindelings op uw leverancier of zit u zelf achter het stuur?

1. http://www.autoweek.nl/nieuws/34169/hulpsystemen-mogen-bij-rijexamens
2. http://www.swov.nl/rapport/Factsheets/NL/Factsheet_Jonge_automobilisten.pdf)
3. Bainbridge, L. (1983). Ironies of Automation. Automatica, 19 (6), 775-779.
4. Baxter, G., Rooksby, J., Wang, Y., Khajeh-Hosseini, A., (2012). The ironies of automation … still going strong at 30? Proceedings of ECCE 2012 Conference. 65-71

10 september 2015 – door ir Melcher Zeilstra EurErg